De Stichting European Green Academy (EUGA) heeft 23 maart een succesvol congres over voedselbossen georganiseerd, waarbij fotograaf Toon Sanders de foto's heeft gemaakt. 

Plaats voor pioniers

Ze breken een lans voor de pioniers, wethouder Sjef Verhoeven en voedselboswachter Wouter van Eck. Pioniers zijn planten die het zand vasthouden met hun wortels, en het mogelijk maken voor andere planten om zich te vestigen in de omgeving die zij scheppen: mossen, struiken, bomen... , zo opent de wethouder het eerste EUGA voedselbossymposium, én pioniers zijn mensen die breder denken dan anderen, voortdurend tegen obstakels aanlopen omdat ze zich buiten de geijkte paden begeven, maar doorzetten en anderen overtuigen totdat hun pad ook voor anderen een begaanbare weg wordt.

Wouter is duidelijk een van de menselijke varianten: als grondlegger van het inmiddels befaamde food forest Ketelbroek is hij een van de eersten die zich in Nederland een voedselboswachter mocht noemen. Op zijn beurt maakt hij zich sterk voor zijn plantaardige soortgenoten, vaak verguisd door zijn collega's: de berk, de populier en de wilg. Mensen eten ze doorgaans niet (al zou je met de wilg een asperientje kunnen vervangen), maar ze helpen de opbouw van je bos. Zodra de eetbare bomen groot genoeg zijn, kan je ze altijd nog versneld euthanaseren, want hun dode hout komt de andere soorten in het bos ten goede. Een aanpak die de wethouder waarschijnlijk liever niet toepast op de menselijke pionier.

De steun aan de pionierende voedselboswachters, beperkt zich niet tot de Oisterwijkse wethouder. Anders dan veel andere provincies, vertelt Mary Fiers van het Groenfonds Noord-Brabant,  reageerde de Provincie Brabant met een ambitieus plan om haar natuur te versterken, op het moment dat Rutte 1 op de nationale natuurinvesteringen bezuinigde. Voor 2027 moet 10.000 hectare Brabantse grond teruggegeven worden aan de natuur. Om dat te faciliteren stelde de provincie het Groenfonds in, waar ze 40 miljoen Euro aan Essent-gelden in deponeerden. Sinds oprichting in 2014 heeft het fonds 170 plannen in voorbereiding genomen en 400 hectare natuur gecreëerd. Om ook die andere 9,600 hectare te realiseren, zoekt het samenwerking met gemeentes en particulieren. Collega Hans van de Wiel zette een ondernemend natuurnetwerk op om het 'natuurintensief' ondernemen dat het fonds co-financiert, verder te stimuleren.

Een van de eerste dingen waar ze mee aan de slag moesten, vertelt Fiers, was het versoepelen van de regels. Er moest bewegingsruimte komen om te experimenteren, terwijl het huidige beleid vaak gericht is op natuur óf recreatie óf landbouw, niet op een combinatie – zoals in een voedselbos. In de zaal lijkt een zucht van herkenning op te gaan. Het merendeel van de bezoekers komt niet uit Brabant. Een mevrouw uit Zeeland kocht een stuk land om met haar zoon een voedselbos te beginnen, maar strijdt al jaren tegen het papierwerk. Ze zijn geen uitzondering. De enige gemeente die de functie 'voedselbos' in haar bestemmingsplan heeft opgenomen, is Rijnvliet, waar een groep huizenkopers met de gemeente om tafel ging.

Behalve tegen obstakels als het bestemmingsplan zullen veel pionierende voedselboswachters ook  aanlopen tegen regels rond het natuurdoeltype, de Boswet, de meitelling, de pacht en de financiering, waarschuwt John Vermeer, juridisch adviseur van de Brabantse Milieufederatie. Geen redenen om het op te geven, benadrukt hij, wel dingen om goed over na te denken als je je plan schrijft en partners zoekt. Het beleid is nu nog niet aangepast aan de realiteit van de voedselboswachter, maar dat biedt ook ruimte. Kijk goed naar de positie van de tegenpartij, adviseert hij, of noem je plan een 'pilot' – dat opent soms deuren die anders gesloten blijven.

Daarnaast vertalen niet alle opbrengsten van een voedselbos zich al in geld, blijkt uit de presentatie van Van Eck. Een voedselbos levert niet alleen oogst die aan restaurants verkocht kan worden, maar slaat bijvoorbeeld ook CO2 op, filtert fijnstof uit de lucht en draagt bij aan een soortenrijkdom die die van het gemiddelde Nederlandse natuurgebied kan overstijgen. Het voedselbos is een zaak die bij aanleg een flinke investering vergt, maar waarvan het profijt vooral naar de volgende generaties gaat. Zodra het voldoende ontwikkeld is, zou het immers zelfvoorzienend moeten zijn. Fosfaten worden door de zwammen gemaakt, compost komt van vallende bladeren.

Wat als je geen geld hebt om 20 jaar op een rendabele oogst te wachten? Veel deelnemers verzinnen combinaties met recreatie of educatie, blijkt tijdens de workshop voedselbossen ontwerpen van landschapsarchitecte Mariëlle Kok. Maar daar zijn ook biologische trucjes voor, grijnzen de menselijke pioniers. Je kan in het begin tussen de opkomende bomen bijvoorbeeld kruiden laten groeien, of granen. Grote grassen, bepleit René Jochems, auteur van 'Boerenwijsheid': laat ze in het eerste jaar groeien en bevriezen - zij maken met hun wortels de schimmels aan die de bomen daarna nodig hebben. Maar mensen doen ook al veel zonder dat ze het zelf doorhebben, tipt Van Eck, nestkastjes ophangen bijvoorbeeld. Daarmee lok je direct holbewoners, gevreesde vijanden van de beestjes die jouw oogst dreigen te verorberen. In een natuurlijk bos moet je dan eerst wachten op tot een hoge boom volgroeid is, sterft en gaat rotten, voordat een specht er een hol in kan hakken. Maar het hele idee van een voedselbos is dat de mens na aanleg zo min mogelijk doet, moet ook Van Eck bekennen, dus uiteindelijk moet een voedselboswachter toch vooral …. wachten.

Geschreven door: Klaartje Jaspers