Congres Voedselbossen 15 maart 2018:

Op veler verzoek van de congresdeelnemers: hieronder vind je de presentaties van Wouter van Eck en Kees van Veluw.

Veel leesplezier!

Verslag Voedselboscongres Oisterwijk in cultuurcentrum Tiliander

De Stichting European Green Academy (EUGA) organiseerde 15 maart 2018 een congres over voedselbossen.

Introductie

Veerle Slegers opent het congres als dagvoorzitter door samen met het 150 koppen tellende publiek te inventariseren wie er aanwezig is: (toekomstige) voedselbos eigenaren, studenten, docenten, beleidsmakers/bestuurders, boeren. Opvallend is ook dat veel mensen van buiten Brabant komen. Ze neemt ons mee de bossen in, voedselbossen, en stelt 3 superboswachters aan ons voor.

Namens het B&W college van Oisterwijk houdt Sjef Verhoeven, wethouder in Oisterwijk, met o.a. ruimtelijke ontwikkeling, natuur en landschap in zijn portefeuille een welkomstwoord. Trots vertelt hij over de positionering van Oisterwijk als Parel van Brabant in het landschapspark ’t Groene Woud en de samenwerkingen in de regio met Natuurmonumenten, Brabants Landschap en de Duurzaamheidsvallei. Sjef benadrukt dat de beleving van natuur belangrijk is en kennis mag worden doorgegeven van oud naar jong. ‘De natuur de verbinding laten maken tot wat we eten. Hier in de buurt verdwijnt de natuur niet, het wordt steeds mooier’. Hij wil dat in Oisterwijk elk kind een boom gaat planten en dat is inmiddels ook in het college geborgd. Ook gister zijn er op de Boomfeestdag weer bomen geplant in Oisterwijk.

Volgens Veerle de beroemdste en gezelligste weervrouw, ambassadeur in weer, klimaat en gedrag:

Helga van Leur. Lezing: Duurzaamheid als basisvoorwaarde! Wat draagt het voedselbos bij aan de verbetering van het klimaat?

Gisteren was het Boomfeestdag. Jarenlang was zij ambassadeur, de ultieme gelegenheid om kinderen in contact te laten komen met bomen. Hoe kunnen we die twee werelden samenbrengen? Haar ome Jan was fruitteler in Lent, ze laat een foto zien van haarzelf als klein meisje op de boerderij. Hij had nog hoogstamfruitbomen, die zoals zij uitlegt minder last hebben van nachtvorst. Ome Jan heeft haar het gevoel van de boerderij bijgebracht en daardoor ging ze ook in Wageningen studeren en is de verbinding met de natuur gelegd. ‘Waar het om gaat in het leven, is dat je onderdeel bent van de natuur en balans zoekt, dat voelt ze steeds sterker’. Sinds 1850 zijn de broeikasgassen in de atmosfeer met 45% toegenomen. ‘De aarde trekt zich daar niets van aan. Het probleem ligt bij dat wij de aarde zo hard nodig hebben, wij kunnen niet meer zo leven van de aarde als we gewend zijn. Broeikasgassen houden zich niet aan grenzen en beïnvloeden ook de polen. Je laat letterlijk een voetafdruk achter’. Wat de wereld met 7,5 miljaard mensen nu verbruikt van de beschikbare biocapaciteit, dan hebben we anderhalve wereldbol nodig. Door de groei van de wereldbevolking nemen de energiebehoefte toe, alsook de grondstoffenvraag en de voedselkwaliteit en -kwantiteit. De hele kringloop verandert, je beïnvloedt je lokale klimaat door je land anders te gebruiken. Biodiversiteit is daarin ongelofelijk belangrijk voor het kringloop denken. Het weer is warmer, droger, natter en extremer. Helga spreekt het liefste over klimaatverstoring in NL. De oplossingen liggen voor haar in mitigatie (matiging, vermindering) en adaptatie (aanpassing). Voedselbossen doen beide, beplanten van groen is de ultieme methode. Bomen zijn hierin essentieel. Onze eigen gedragsverandering blijkt moeilijk. We moeten ons beseffen dat we onderdeel zijn van het geheel in het hier en nu, waar je betrokken bent, om jouw brein in beweging te krijgen. ‘Pas als je mensen het laat beleven en ervaren, gebeurt er iets en blijven mensen betrokken. Een groene omgeving verandert je brein’. “U kunt dat zaadje planten. Vandaag heeft u morgen in handen”.

Kees van Veluw, docent ecologie universiteit Wageningen, adviseur Louis Bolk instituut en permacultuur docent: Lezing Hoe maak je voedselbossen groter? Wat zijn verdienmodellen?

Kees gooide zijn leven om toen hij 60 werd. Op 1 hectare in Wageningen legt Kees een voedselbos aan met studenten. Ze verbinden zich naast het curriculum aan dit voedselbosinitiatief tijdens hun studie en het geeft hen aanvullende inzichten.

Hart, deel 1: Hoe krijg je een biologische economie voor elkaar?

·       Natuur-inclusieve landbouw kan alleen als je een natuur-inclusieve economie hebt

·       Gebruik de Donut economie (Kate Raworth)

·       Verborgen kosten zichtbaar maken om geen klimaateffect te hebben: gasuitstoot, verlies van biodiversiteit, gezondheid mensen, dierenziektes etc. De kostprijs van melk bv. zou € 0,75 moeten zijn i.p.v. € 0,34. Hieraan zou een voedselbos ook een goede bijdrage kunnen leveren.

·       ‘De natuur beschermt ons, dat moeten we goed tussen onze oren krijgen’.

·       Natuur en landbouw gescheiden – de natuur kan wel zonder landbouw, maar andersom niet, dat kan niet. Kees Buisman (oud hoogleraar Wageningen): ‘Eerst het bewustzijn veranderen, pas dan kan beleid, aanpak in de landbouw etc. veranderen. Veranderen doet pijn, maar geeft ook energie’.

·       Vedische studenten (India): ‘De natuur doet het werk, de boer ‘finetuned’ het’.

Rekensom, handen, deel 2

·       Een ideale afmeting voor een voedselbos is 1-2 hectaren. Berekening: 400 soorten op 2 hectaren, €50.000/hectare voor aanleg. Alleen in de begin periode heb je hoge investeringen, daarna heb je nog maar weinig externe kosten. De opbrengst is in de eerste jaren laag, maar neemt alsmaar toe. Na 15 jaar komt er flinke opbrengst.
Optie 1: walnotenboomgaard met gras. Na 20 jaar is het omslagpunt naar positief rendement.
Optie 2: Walnotenboomgaard met ertussen rijen hazelnoten, olijfwilgen en kippen. Combinatie van lange en korte termijn opbrengsten. Na 10 jaar volgt het omslagpunt naar rendement.
Optie 3: Kantelmoment agroforestry system i.s.m. Groen Ontwikkelingsfonds Brabant (GOB). In jaar 1 met 50% GOB-vergoeding met voorwaarden dat het natuur/biodiversiteit moet vergroten, heb je al een omslagpunt naar een positief rendement!Afsluiter: “Walnoten boomgaard: 40 jaar rotatie voor je pensioen”. Uitnodiging 23 maart: in gesprek met de agroforestry boeren in Uden.

Wouter van Eck voedselbosbouwer en boer van Voedselbos Ketelbroek. Wat is mijn ideale voedselbos?

Geïnspireerd vertelt Wouter over zijn voedselbos en de verschillende rollen in hemzelf die dit naar boven brengt.

·       Hij vertelt dat hij zich ziet als een ‘luie boer’, die een kleine boerderij van 2,2 hectaren beheert, omdat een voedselbos als het eenmaal is aangelegd weinig onderhoud behoeft.

·       Als boer maak je mee dat de extremen in het klimaat toenemen. Zijn voedselbos had voldoende buffercapaciteit om extreme droogte en regenval te weerstaan in vergelijking tot eenjarige voedselteelten en is ook veel minder arbeidsintensief.

·       De Moppersmurf, is een tweede persoonlijkheid. Het voedselbos is trendy aan het worden. Het moet wel goed gedaan worden en we mogen elkaar erop aanspreken. Een voedselbos is een vorm van agroforestry. Een voedselbos moet functioneren als natuurlijk bos, een zelfcorrigerend ontwikkelsysteem zonder externe input met soms milde bijsturing. We willen naar een situatie waar natuur en landbouw elkaar versterken. Nu de temperaturen bv. zo hoog waren afgelopen week, moet de hommelkoningin nectar kunnen vinden in de natuur, anders sterft het volk uit. De aanplanting in jouw voedselbos moet daarop afgestemd zijn.

·       De hoeveelheid bladgroen (chlorofyl) is maatgevend voor de hoeveelheid energie die in een systeem kan worden gewonnen en is zo bepalend voor de nettoproductie. Vergelijking eikenbos, savanne, prairie, maisakker. In het voedselbos is er nu (maart) al oogst met bv. Hoefblad. De truc van het voedselbos is dat je het gaat ‘vereetbariseren’: door het aanleggen en planten van de kruidenlaag, bessen, hazelaars en kruidachtigen, die graag schaduw hebben.

·       Foto’s van het voedselbos Ketelbroek vanaf 2009 tot2017. Eenmaal aangelegd zijn er nog maar minimale kosten. De vergelijking wordt gemaakt met zuivelboeren, die doorlopend kosten en werk hebben. De Atlas Natuurlijk Kapitaal wordt getoond van Ketelbroek. Door poelen en hagen aan te leggen en het water te laten meanderen, hebben deze maatregelen gezorgd voor hogere biodiversiteit. De ‘moppersmurf’ in Wouter: ‘Strakke boomgaard, een eetbaar buurtpark of plukroutes zijn geen voedselbossen’. Je hebt meer dan 20m hoogte van bomen/bladeren (de kruinlaag) nodig om het goed te laten ontwikkelen. Een rijke oogst uit een voedselbos vereist een multiculturele plantengemeenschap. Alleen de brandnetel en hazelnoot waren inheems van de 30 eetbare soorten die Wouter op de foto laat zien van een oogstweek in september. Zonder uitheemse soorten (waaronder ook appel, walnoot en tamme kastanje) valt er bar weinig te eten in een voedselbos.

Uitreiking Prijs Schoolplein van de Toekomst door Harm Horlings (EUGA)

Basisschoolleerlingen van de Bunders in Oisterwijk hebben een eetbaar schoolplein ontworpen i.s.m. Helicon studenten. Twee teams hebben gewonnen: Noor, Imke en Maud en Asier, Julius en Tyme.

De jury heeft gekozen voor 2 teams, omdat zij overtuigd zijn dat de mix van deze twee het beste resultaat zal opleveren. Van Helvoirt Groenprojecten gaat het uitvoeren. De Provincie Noord-Brabant heeft financiële middelen hiervoor die aangesproken gaan worden en we hopen dat het volgend jaar gerealiseerd kan zijn. Directeur van de Bunders, Gerard Molenkamp, bedankt alle betrokken partijen. Reacties van de kinderen: ‘Dat we dingen mochten bedenken die voor onze hele school gelden’, ‘het ging goed’, ‘het was leuk om het met z’n 3-en te doen’, ‘bij ons groepje ging het heel goed’.

Verslag door Yvette van Kempen, InBeeld Projectcoördinatie | PR & Visual Identity.